Pokolenie polskich trzydziestolatków doskonale pamięta czasy, gdy gry komputerowe często docierały do Polski bez tłumaczeń albo z dużym opóźnieniem. Tytuły wymagające przeczytania tysięcy linijek tekstu zmuszały do sięgnięcia po słownik. Kto chciał grać, musiał się nauczyć - i uczył się szybciej oraz skuteczniej niż na jakiejkolwiek lekcji.

Dziś sytuacja wygląda inaczej. Większość dużych produkcji ma polskie napisy lub dubbing. A mimo to ogromna część graczy świadomie wybiera wersje anglojęzyczne. Badania przeprowadzone wśród zaangażowanych polskich graczy pokazują, że znaczna część z nich świadomie wybiera oryginalne wersje językowe - w zależności od gatunku gry odsetek ten waha się od 27% do 46%.

Dlaczego? Bo oryginalne głosy, oryginalne dialogi i oryginalna atmosfera mają znaczenie. A przy okazji - często nieświadomie - gracze rozwijają swoje umiejętności językowe.

Sceptycy mogą twierdzić, że to tylko subiektywne wrażenia. Na szczęście dysponujemy badaniami, które potwierdzają skuteczność cyfrowej rozrywki w edukacji lingwistycznej.

W 2012 roku szwedzkie badaczki, Pia Sundqvist i Liss Kerstin Sylvén z Uniwersytetu w Göteborgu, przeprowadziły przełomową analizę na grupie 86 uczniów w wieku 11-12 lat. Wyniki były jednoznaczne: częstotliwość grania ma bezpośredni związek z biegłością w angielskim. Osoby grające regularnie osiągały lepsze wyniki niż gracze okazjonalni, a ci z kolei wypadali lepiej od niegrających wcale.

To nie był jednorazowy eksperyment. W 2017 roku Signe Hannibal Jensen z Uniwersytetu Południowej Danii przebadała dzieci w wieku 8-10 lat po zaledwie roku szkolnej nauki angielskiego (dwie lekcje tygodniowo). Chłopcy spędzali przy anglojęzycznych grach średnio 235 minut w tygodniu, dziewczynki - tylko 47 minut. Różnica w zasobie słownictwa okazała się statystycznie istotna i wyraźnie faworyzowała graczy.

Co ważne, analiza wykazała, że największy wpływ na rozwój leksykalny mają produkcje łączące tekst pisany z mówionym.

Odpowiedź jest prostsza, niż mogłoby się wydawać: motywacja.

W szkole angielski to obowiązek. Kolejny przedmiot do zaliczenia, test do napisania, wywiadówka do przetrwania. Nagroda za naukę pozostaje abstrakcyjna i odległa - może język przyda się w przyszłej pracy, może na wakacjach za pięć lat.

W grze nagroda jest natychmiastowa. Zrozumienie dialogu wskazuje drogę do celu. Przeczytanie opisu przedmiotu pozwala ocenić, czy warto go kupić. Rozszyfrowanie notatki znalezionej w lochu ujawnia sekretne przejście. Dopamina uderza w ciągu sekund, nie lat.

Signe Hannibal Jensen ujęła to precyzyjnie: w wirtualnym świecie angielski staje się narzędziem niezbędnym do postępu. Dzieci przechodzą od nauki dla samej nauki do nauki dla zabawy. To fundamentalna zmiana podejścia.

Psychologowie i lingwiści od lat podkreślają wagę kontekstu. Słowa wyrwane z rzeczywistości - listy do wykucia na pamięć - wchodzą jednym uchem, a wychodzą drugim. Te osadzone w konkretnej sytuacji zostają na zawsze.

Kiedy gracz w Skyrimie kuje miecz, słowo "sword" przestaje być abstrakcyjnym terminem ze słownika. Widzi ten oręż, używa go, sprzedaje kupcowi za "thirty gold coins". Słownictwo przestaje być zbiorem przypadkowych wyrazów, a staje się elementem przeżytej historii.

Szwedzkie badania dowiodły, że regularni gracze znają więcej rzadkich i specyficznych słów - takich jak melt, roar, flesh czy hide - niż ich niegrający rówieśnicy. To terminy rzadkie w szkolnych podręcznikach, ale naturalne dla światów fantasy i science fiction.

Gry jednoosobowe to dopiero początek. Prawdziwa rewolucja językowa nadeszła wraz z rozwojem rozgrywek wieloosobowych i komunikacji głosowej.

Według szacunków Jona Reinhardta z Computer Assisted Language Instruction Consortium setki milionów ludzi uczą się angielskiego poprzez gry, często nie zdając sobie z tego sprawy.

Typowy rajd w World of Warcraft oznacza współpracę kilkunastu osób z całej Europy, wspólny cel i godziny intensywnej rozmowy. Tam nie ma czasu na analizę gramatyczną. Liczy się zrozumienie i szybka reakcja - czyli dokładnie to, czego brakuje w klasycznej edukacji.

Badania potwierdzają, że gry MMORPG znacząco poprawiają umiejętności słuchania i mówienia. Wymuszają błyskawiczną reakcję na komunikaty, czyli to, co stanowi esencję płynności językowej.

Kraje nordyckie - Szwecja, Dania, Norwegia, Finlandia - od lat dominują w rankingach znajomości angielskiego jako języka obcego (EF English Proficiency Index). Nieprzypadkowo region ten cechuje się jednym z najwyższych wskaźników popularności gier w Europie.

W Skandynawii telewizja emituje filmy i programy z napisami, bez dubbingu, dzięki czemu dzieci od najmłodszych lat osłuchują się z językiem. Jednak badania wskazują, że to właśnie gry mają silniejszy wpływ na zasób słownictwa niż telewizja czy muzyka.

Podobne tendencje obserwuje się w innych krajach europejskich. Gry takie jak Counter-Strike czy League of Legends, wymagające intensywnej komunikacji w języku angielskim, mogą uczyć skuteczniej niż bierne oglądanie seriali, a gracze aktywnie wykorzystują nabyte tam zwroty w codziennej komunikacji.

Dane branżowe mówią jasno: tylko 27% światowej populacji graczy posługuje się angielskim jako językiem ojczystym. Pozostałe trzy czwarte gra w języku, którego się uczy. Czyni to gry wideo największym nieformalnym programem nauki angielskiego w historii.

Liczba publikacji naukowych rośnie według wzoru wykładniczego. Naukowcy z USA, Tajwanu, Szwecji, Danii czy Niemiec dochodzą do tych samych wniosków.

Wyniki badań nie sugerują, by pozwalać dzieciom grać bez ograniczeń. Obawy o czas spędzany przed ekranem, wady postawy czy ryzyko uzależnienia pozostają uzasadnione.

Warto jednak, zamiast walczyć z graniem, mądrze je ukierunkować. Zmiana języka gry na angielski to prosty sposób, by zamienić rozrywkę w edukację. Skoro dziecko i tak będzie grać, niech przy okazji chłonie język.

Szwedzcy naukowcy zauważyli, że dzieci grające w anglojęzyczne tytuły powyżej czterech godzin tygodniowo wykazują znacząco wyższe kompetencje językowe.

Jedna uwaga: nie każda gra uczy równie skutecznie. Najsilniejszy wpływ na rozwój słownictwa mają tytuły zawierające zarówno tekst pisany, jak i dialogi - gry RPG, przygodowe czy produkcje z rozbudowaną fabułą. Proste gry mobilne z minimalną liczbą komunikatów takiego efektu nie przyniosą.

Gry wideo to nie wróg edukacji, lecz jej niedoceniany sojusznik, którego szkoła mogłaby wreszcie zaprosić do współpracy. Twórcy gier rozumieją coś, co umyka tradycyjnemu systemowi: najlepsza nauka to ta, która nie wygląda na naukę.

Miliony dorosłych, którzy dziś płynnie posługują się angielskim w pracy, zawdzięczają to wirtualnym światom - nie drogim kursom czy wyjazdom, lecz właśnie godzinom spędzonym z padem w ręku.

Nauka przemówiła. Pytanie brzmi: kiedy system edukacji zacznie słuchać?