• Badania wykazały, że restrykcyjna dieta keto przyspiesza starzenie komórek u samców myszy, prowadząc do uszkodzeń serca i nerek.
• Kluczową rolę w ochronie przed tymi skutkami odgrywają hormony płciowe, zwłaszcza estrogen.
• Wyniki sugerują, że długotrwałe stosowanie diety ketogenicznej może nieść ukryte ryzyko, szczególnie dla mężczyzn.

Dieta ketogeniczna, oparta na bardzo niskiej podaży węglowodanów i wysokiej zawartości tłuszczów, od lat cieszy się popularnością wśród osób chcących zredukować masę ciała lub poprawić kontrolę glikemii. Jednak najnowsze badania przeprowadzone przez naukowców z UT Health San Antonio rzucają nowe światło na potencjalne zagrożenia związane z długotrwałym stosowaniem tej diety, zwłaszcza przez mężczyzn.

W eksperymentach na myszach wykazano, że samce karmione dietą ketogeniczną przez kilka tygodni zaczęły gromadzić w sercu i nerkach komórki w stanie starzenia (senescencji). Komórki te przestają się dzielić, ale pozostają aktywne i wydzielają substancje prozapalne, co może prowadzić do przewlekłych stanów zapalnych i uszkodzeń narządów. W tym samym czasie samice myszy nie wykazywały podobnych zmian, mimo że ich organizmy również pozostawały w stanie ketozy.

Badacze zauważyli, że kluczową rolę w ochronie przed negatywnymi skutkami diety keto odgrywają hormony płciowe, szczególnie estrogen. Starsze samice myszy, u których poziom estrogenu naturalnie spada, zaczęły wykazywać podobne objawy jak samce - wzrost liczby komórek starzejących się i uszkodzenia tkanek. Co więcej, podanie estrogenu samcom myszy zahamowało negatywne skutki diety ketogenicznej, co potwierdza ochronne działanie tego hormonu.

Dieta ketogeniczna u samców myszy prowadziła także do wzrostu stresu oksydacyjnego - nadmiaru reaktywnych cząsteczek tlenu, które uszkadzają tłuszcze, białka i DNA. Obserwowano również podwyższone poziomy markerów zapalnych we krwi. Zastosowanie antyoksydantów, takich jak witamina C czy N-acetylocysteina, ograniczało te negatywne skutki, co wskazuje, że dieta keto może wywoływać silny stres metaboliczny, szczególnie u mężczyzn.

Choć eksperymenty przeprowadzono na zwierzętach, naukowcy podkreślają, że nie można bezpośrednio przenosić tych wyników na ludzi. Jednak już teraz wiadomo, że dieta ketogeniczna może wpływać na poziom cholesterolu i funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego. W jednym z badań u młodych kobiet stosujących dietę keto zaobserwowano znaczny wzrost poziomu "złego" cholesterolu LDL w porównaniu do osób na diecie tradycyjnej.

Dieta ketogeniczna pozostaje skuteczną terapią wspomagającą leczenie padaczki lekoopornej, zwłaszcza u dzieci. Jednak w przypadku osób stosujących ją głównie w celu odchudzania lub poprawy kontroli cukru, długofalowe skutki zdrowotne pozostają niejasne. Eksperci podkreślają, że tak restrykcyjny sposób odżywiania powinien być stosowany pod ścisłą kontrolą lekarza, a osoby decydujące się na dietę keto powinny regularnie monitorować stan zdrowia.

Nowe badania wskazują, że odpowiedź organizmu na dietę ketogeniczną może być silnie uzależniona od płci i poziomu hormonów. Dlatego decyzja o przejściu na taką dietę powinna być poprzedzona konsultacją ze specjalistą, a jej stosowanie wymaga regularnych badań laboratoryjnych. Dieta keto to silny test dla metabolizmu, który nie zawsze jest bezpieczny dla każdego.

źródło: earth.com

• Uran i Neptun mogą być bardziej skaliste, niż dotąd sądzono.
• Nowa metoda modelowania wnętrza planet łączy podejście fizyczne i empiryczne.
• Dotychczasowa klasyfikacja "lodowych olbrzymów" może być zbyt uproszczona.
• Badania rzucają nowe światło na złożone pola magnetyczne tych planet.
• Naukowcy apelują o wysłanie dedykowanych misji na Urana i Neptuna.
• Więcej informacji z Polski i świata znajdziesz na RMF24.pl.

Co istotne, nowe badanie nie dowodzi jednoznacznie żadnej hipotezy. Autorzy pracy nie stwierdzają wprost, czy te dwie niebieskie planety mają wnętrze bogate w wodę i lód, czy skały, raczej kwestionują, że dotychczas uznawana za pewnik ich lodowa struktura jest jedyną możliwością. Ich interpretacja jest również zgodna z odkryciem, że planeta karłowata Pluton ma głównie skalną budowę.

Zespół opracował unikalny proces symulacji wnętrza Urana i Neptuna. Klasyfikacja tych planet jako lodowe olbrzymy jest zbyt uproszczona, ponieważ Uran i Neptun są nadal słabo poznane - podkreśla Luca Morf, doktorant na Uniwersytecie w Zurychu i główny autor badania. Modele oparte na fizyce były zbyt obciążone wstępnymi założeniami, podczas gdy modele oparte na doświadczeniu są zbyt uproszczone. Połączyliśmy oba podejścia, aby uzyskać modele wnętrza, które są zarówno pozbawione wstępnych uprzedzeń, jak i jednocześnie fizycznie spójne - dodaje. 

W tym celu autorzy pracy zaczynają od losowego profilu gęstości wnętrza planety. Następnie obliczają pole grawitacyjne planety zgodne z danymi obserwacyjnymi i na tej podstawie wyprowadzają korekty możliwego składu. Proces jest powtarzany, aby uzyskać jak najlepsze dopasowanie modeli do danych obserwacyjnych. Dzięki temu modelowi, zespół z Uniwersytetu w Zurychu odkrył, że potencjalny skład wewnętrzny "lodowych" olbrzymów naszego Układu Słonecznego wcale nie musi ograniczać się tylko do lodu i wody. To coś, co zasugerowaliśmy po raz pierwszy prawie 15 lat temu, a teraz mamy metody numeryczne, by to udowodnić - tłumaczy inicjatorka projektu prof. Ravit Helled. 

Nowy zakres składu wewnętrznego pokazuje, że obie planety mogą być albo bogate w wodę, albo bogate w skały. Badanie przynosi również nowe spojrzenie na zagadkowe pola magnetyczne Urana i Neptuna. Podczas gdy Ziemia ma wyraźne północne i południowe bieguny magnetyczne, pola magnetyczne Urana i Neptuna są bardziej złożone i mają więcej niż dwa bieguny. Nasze modele zawierają tzw. warstwy „jonowej wody”, które generują pole magnetyczne w miejscach wyjaśniających obserwowane efekty. Odkryliśmy również, że pole magnetyczne Urana pochodzi z głębszych warstw niż Neptuna - wyjaśnia prof. Helled.

Praca przynosi wciąż wiecej znaków zapytania, niż odpowiedzi. Jednym z głównych problemów jest to, że fizycy wciąż słabo rozumieją, jak materiały zachowują się w egzotycznych warunkach ciśnienia i temperatury panujących w sercu planety, co może mieć wpływ na nasze wyniki - podkreśla Luca Morf. Zarówno Uran, jak i Neptun mogą być skalistymi gigantami lub lodowymi gigantami, w zależności od założeń modelu. Obecne dane są niewystarczające, by rozróżnić te dwie możliwości, dlatego potrzebujemy dedykowanych misji na Urana i Neptuna, które mogą ujawnić ich prawdziwą naturę - podsumowuje prof. Ravit Helled.

• Siwienie włosów może być efektem działania mechanizmu chroniącego organizm przed rozwojem nowotworów.
• Badania na myszach wykazały, że komórki odpowiedzialne za pigmentację włosów reagują na uszkodzenia DNA, wybierając między siwieniem a niekontrolowanym podziałem prowadzącym do raka.
• Odkrycie to może zmienić postrzeganie siwienia jako wyłącznie oznaki starzenia i otwiera nowe możliwości badań nad ochroną przed nowotworami u ludzi.

Siwienie włosów od dawna uznawane jest za jeden z najbardziej widocznych objawów starzenia się organizmu. Jednak najnowsze badania naukowców sugerują, że proces ten może mieć znacznie głębsze znaczenie biologiczne. 

Według opublikowanych w prestiżowym czasopiśmie "Nature Cell Biology" wyników badań siwe włosy mogą być sygnałem, że organizm aktywuje mechanizmy obronne chroniące przed rozwojem nowotworów.

Za kolor naszych włosów odpowiadają melanocyty - komórki produkujące melaninę, czyli pigment. Kluczową rolę odgrywają tu tzw. komórki macierzyste melanocytów, które odnawiają się w mieszku włosowym przez całe życie. Wraz z wiekiem lub pod wpływem szkodliwych czynników, takich jak promieniowanie UV czy niektóre substancje chemiczne, komórki te mogą ulegać uszkodzeniom DNA.

Naukowcy z Uniwersytetu Tokijskiego, prowadząc badania na myszach, zaobserwowali, że w odpowiedzi na uszkodzenia DNA komórki macierzyste melanocytów mogą wybrać jedną z dwóch dróg. Pierwsza z nich to zatrzymanie podziałów komórkowych i wejście w tzw. stan senescencji, co skutkuje utratą pigmentu i pojawieniem się siwych włosów. Druga droga to niekontrolowane namnażanie się uszkodzonych komórek, co może prowadzić do powstania nowotworu.

Badania, które opisuje serwis Live Science, wykazały, że ekspozycja na promieniowanie jonizujące powoduje, iż komórki macierzyste melanocytów szybciej dojrzewają i przechodzą w stan senescencji. W efekcie rezerwy tych komórek w mieszku włosowym wyczerpują się, a włosy tracą kolor. Ten proces, choć prowadzi do siwienia, chroni organizm przed przekazywaniem uszkodzonego materiału genetycznego do kolejnych pokoleń komórek, zmniejszając tym samym ryzyko rozwoju nowotworu.

Z kolei kontakt z niektórymi substancjami chemicznymi, takimi jak DMBA - związkiem wykorzystywanym w badaniach nad rakiem - może blokować ten mechanizm ochronny. W takich przypadkach komórki nie przechodzą w stan senescencji, zachowując zdolność do produkcji pigmentu, ale jednocześnie zwiększając ryzyko powstania nowotworu.

Odkrycia naukowców pokazują, że los komórek macierzystych melanocytów zależy od rodzaju stresu, na jaki są narażone. W przypadku promieniowania jonizującego uruchamiany jest mechanizm ochronny prowadzący do siwienia, natomiast niektóre substancje chemiczne mogą ten mechanizm omijać, zwiększając ryzyko nowotworów.

Profesor Emi Nishimura, główna autorka badań, podkreśla, że te dwa pozornie niezwiązane ze sobą procesy - siwienie włosów i powstawanie czerniaka - są w rzeczywistości różnymi odpowiedziami tych samych komórek na stres i uszkodzenia DNA.

Naukowcy zapowiadają, że kolejnym krokiem będzie sprawdzenie, czy podobne mechanizmy zachodzą w ludzkich mieszkach włosowych. Jeśli wyniki badań na myszach potwierdzą się u ludzi, może to otworzyć nowe możliwości w profilaktyce i leczeniu nowotworów, a także zmienić nasze postrzeganie siwienia włosów jako wyłącznie oznaki starzenia.

Siwienie włosów może być nie tylko efektem upływu czasu, ale również sygnałem, że organizm skutecznie broni się przed rozwojem nowotworów. Najnowsze badania wskazują, że mechanizmy odpowiedzialne za utratę pigmentu w włosach mogą chronić przed niekontrolowanym rozwojem komórek nowotworowych. Odkrycie to otwiera nowe kierunki badań i może mieć istotne znaczenie dla profilaktyki raka w przyszłości.

CZYTAJ TEŻ: Naturalny sposób na siwe włosy. Tak odejmiesz sobie lat!

• Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej RMF24.pl

Wydarzenie z 1859 roku przeszło do historii jako moment, w którym natura pokazała swoją siłę. Potężny rozbłysk słoneczny i następujący po nim koronalny wyrzut masy uderzył w ziemską magnetosferę, powodując globalne zakłócenia w sieciach telegraficznych. Aparaty telegraficzne działały bez zasilania, a niektóre nawet ulegały uszkodzeniom z powodu indukowanych prądów. Zorze polarne rozświetliły niebo nie tylko nad biegunami, ale także w miejscach, gdzie nigdy wcześniej ich nie widziano - od Hawajów po Karaiby.

Obecnie naukowcy nie przewidują, by nadchodzące dni miały przynieść aż tak dramatyczne skutki. Choć rozmiary i aktywność plam słonecznych są imponujące, szanse na powtórkę scenariusza z XIX wieku są minimalne. Jednak nie można całkowicie wykluczyć silnych rozbłysków słonecznych i koronalnych wyrzutów masy, które mogłyby uderzyć w Ziemię.

Jeśli do tego dojdzie, skutki mogą być odczuwalne na wielu płaszczyznach. Najbardziej narażone są satelity - zarówno te odpowiadające za komunikację, jak i systemy nawigacyjne GPS czy sieć Starlink. W przypadku silnej burzy geomagnetycznej mogą wystąpić zakłócenia sygnału, a nawet przyspieszone opadanie satelitów na niższe orbity, co zwiększa ryzyko ich deorbitacji.

Burze słoneczne mogą również wpłynąć na funkcjonowanie sieci energetycznych. W przeszłości zdarzały się już przypadki, gdy silna aktywność słoneczna prowadziła do awarii transformatorów i przerw w dostawie prądu. Zakłócenia mogą dotknąć także łączności radiowej, co utrudni pracę służbom ratunkowym i komunikację na dużą skalę.

Eksperci uspokajają jednak, że nie grozi nam scenariusz rodem z filmów katastroficznych. Współczesna elektronika jest lepiej zabezpieczona niż ta w XIX wieku, a operatorzy sieci energetycznych i satelitarnych są przygotowani na ewentualne zakłócenia.

Jednym z najbardziej widowiskowych efektów burz słonecznych są zorze polarne. Przy wyjątkowo silnych rozbłyskach mogą być widoczne nawet w miejscach oddalonych od biegunów - także w Polsce. Warunkiem jest jednak bezchmurne niebo i odpowiednia pora. To właśnie zorze polarne mogą stać się najbardziej spektakularnym, ale i bezpiecznym efektem obecnej aktywności słonecznej.

• Obawiano się, że pojazdy elektryczne zwiększą liczbę kolizji z pieszymi, ponieważ są cichsze niż tradycyjne pojazdy.
• W latach 2019-2023 wskaźnik ofiar wśród pieszych wynosił 57,8 na miliard przejechanych mil dla pojazdów elektrycznych i 58,9 dla pojazdów spalinowych.
• Obrażenia odniesione przez pieszych w wypadkach z udziałem pojazdów elektrycznych nie były poważniejsze niż te spowodowane przez samochody konwencjonalne.
• Większość pojazdów elektrycznych to nowe i droższe modele, wyposażone w zaawansowane systemy bezpieczeństwa, co może przyczyniać się do ograniczania liczby i skutków wypadków.
• Od lipca 2019 roku wszystkie nowe pojazdy elektryczne i hybrydowe muszą być wyposażone w Akustyczny System Ostrzegania Pojazdu (AVAS), który emituje dźwięk podczas jazdy, zmniejszając ryzyko niezauważenia przez pieszych.
• Więcej informacji z Polski i świata znajdziesz na RMF24.pl.

Autor pracy, prof. Zia Wadud z Uniwersytetu Leeds przeanalizował dane z Wielkiej Brytanii dotyczące kolizji z udziałem pieszych i pojazdów. Badanie wykazało, że przy około 250 miliardach mil przejechanych rocznie przez samochody w Wielkiej Brytanii, średnie wskaźniki ofiar wśród pieszych wynosiły w latach 2019–2023 dla pojazdów elektrycznych 57,8 na miliard przejechanych mil, a dla pojazdów nieelektrycznych - 58,9. To praktycznie identyczny wynik. Stwierdzono również, że w tych wypadkach obrażenia odniesione przez pieszych nie były poważniejsze, gdy spowodował je pojazd elektryczny, niż gdy spowodował je samochód spalinowy - mimo przeciętnie większej masy pojazdów elektrycznych.

Profesor Wadud podkreśla, że wyniki te rozwieją wszelkie błędne przekonania dotyczące bezpieczeństwa pojazdów elektrycznych. Istniały dwie obawy dotyczące pojazdów EV i bezpieczeństwa na drogach. Po pierwsze, obawiano się, że pojazdy elektryczne zwiększą liczbę kolizji z pieszymi, ponieważ są cichsze niż tradycyjne pojazdy. Po drugie, zastanawiano się, czy w przypadku kolizji obrażenia pieszych nie będą poważniejsze, gdy w zdarzeniu uczestniczy pojazd elektryczny, ze względu na większą masę tych pojazdów. Nasze wyniki pokazują, że tak nie jest - przekonuje Wadud. 

Jak sugeruje autor pracy, jednym z możliwych wyjaśnień tych wyników jest fakt, że większość floty pojazdów elektrycznych jest znacznie nowsza i droższa, a więc zazwyczaj wyposażona w lepsze technologie bezpieczeństwa, niż większość obecnych na drogach pojazdów z silnikami spalinowymi. To te technologie pomagają unikać wypadków lub ograniczać skutki zderzeń. Mimo że pojazdy elektryczne zazwyczaj ważą około 300 kilogramów więcej, niż samochody konwencjonalne, dodatkowa masa baterii nie powoduje poważniejszych obrażeń pieszych. Co więcej, o ile wczesne modele EV były początkowo znane z bardzo cichej pracy, od lipca 2019 roku wszystkie nowe typy pojazdów elektrycznych i hybrydowych muszą być wyposażone w Akustyczny System Ostrzegania Pojazdu (AVAS), który emituje dźwięk podczas jazdy, zmniejszając ryzyko.

Obecne badanie rozróżniało pojazdy w pełni elektryczne od hybryd, które łączą napęd bateryjny z silnikami spalinowymi. Wcześniejsze badania często grupowały hybrydy razem z EV, co według profesora Waduda zniekształcało wyniki. Po rozdzieleniu okazało się, że to hybrydy wykazują wyższe wskaźniki potrąceń pieszych niż pojazdy elektryczne i konwencjonalne. To aż 120,14 wypadków na miliard przejechanych mil. Zdaniem autora pracy może to wynikać z ich znacznego wykorzystania jako pojazdów do wynajmu z kierowcą. Oznacza to, że pokonują znacznie większe dystanse niż przeciętny samochód i są głównie używane w centrach miast i ich okolicach, gdzie ryzyko kolizji z pieszymi jest najwieksze. Jednak i tu obrażenia pieszych zazwyczaj są mniej poważne niż te spowodowane przez samochody konwencjonalne.

Elektryfikacja pojazdów jest postrzegana jako kluczowa droga do redukcji emisji gazów cieplarnianych z transportu. Korzystanie z EV jest obecnie aktywnie wspierane przez rządy wielu krajów. W związku z tym liczba pojazdów elektrycznych szybko rośnie, co sprawia, że zrozumienie ich szerszych skutków jest ważniejsze niż kiedykolwiek.

Powinniśmy mniej martwić się potencjalnymi zagrożeniami ze strony pojazdów elektrycznych, a bardziej rosnącą liczbą SUV-ów na drogach kraju. Niezależnie od napędu, te większe, cięższe pojazdy nie tylko stanowią większe zagrożenie dla bezpieczeństwa, ale także zajmują więcej miejsca na drodze i emitują więcej dwutlenku węgla w całym cyklu życia - podkreśla Wadud.

Autor pracy korzystał z bazy danych STATS19 dotyczącej bezpieczeństwa drogowego Wielkiej Brytanii, oficjalnego zestawu danych Departamentu Transportu używanego do rejestrowania i analizowania wypadków drogowych zgłaszanych policji w całym kraju. Wykorzystano najnowsze dostępne dane z lat 2019-2023. Według tych danych w tym okresie 71 979 pieszych zostało potrąconych przez samochody, taksówki lub pojazdy do wynajmu z kierowcą. Spośród nich pojazdy hybrydowe były odpowiedzialne za 5 303 ofiary wśród pieszych (7,36 proc.), a pojazdy elektryczne za 996 ofiar (1,38 prof.). Pozostałe 65 680 zdarzeń (91,25 prof.) dotyczyło pojazdów konwencjonalnych. Chociaż liczby ofiar dla pojazdów elektrycznych i konwencjonalnych różnią się znacząco, po uwzględnieniu przejechanych mil i liczby pojazdów na drodze wskaźniki ofiar są bardzo podobne. Dane obejmują zarówno lekkie, jak i poważne obrażenia oraz zgony.

Profesor Wadud zaznacza, że chociaż obecne pojazdy elektryczne są równie bezpieczne jak pojazdy z silnikami spalinowymi jeżdżące po drogach Wielkiej Brytanii, przyszłe badania powinny pomóc ocenić, czy tak samo byłoby, gdyby oba typy pojazdów miały podobny poziom technologii bezpieczeństwa.

• Po raz pierwszy zaobserwowano ultraszybki wiatr materii wyrzucony przez supermasywną czarną dziurę.
• Prędkość wyrzuconej materii osiągnęła aż 60 000 km/s.
• Zjawisko miało miejsce w galaktyce NGC 3783, oddalonej o 130 milionów lat świetlnych od Ziemi.
• Obserwacje przeprowadzono przy użyciu teleskopów XMM-Newton i XRISM.
• Mechanizm wyrzutu materii przypomina koronalne wyrzuty masy ze Słońca, ale w znacznie większej skali.
• Więcej informacji z Polski i świata znajdziesz na RMF24.pl.

W galaktyce NGC 3783 pięknie sfotografowanej niedawno przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a, astronomowie zauważyli jasny błysk rentgenowski od czarnej dziury, który szybko zgasł. Wkrótce pojawił się tam wiatr materii szalejący z prędkością jednej piątej prędkości światła. Nigdy wcześniej nie obserwowaliśmy, jak czarna dziura tworzy wiatr materii uciekającej z taką szybkością. Po raz pierwszy też zobaczyliśmy, jak szybki wybuch promieniowania rentgenowskiego z czarnej dziury natychmiast wywołuje ultraszybki wiatr, formujący się w ciągu zaledwie jednego dnia - mówi główny badacz, Liyi Gu z Organizacji Badań Kosmicznych Holandii (SRON).

Aby zbadać NGC 3783 i jej czarną dziurę, Gu i współpracownicy jednocześnie wykorzystali kosmiczne obserwatorium Europejskiej Agencji Kosmicznej XMM-Newton oraz misję XRISM (X-Ray Imaging and Spectroscopy Mission), prowadzoną przez Japońską Agencję Kosmiczną JAXA przy współudziale ESA i NASA. Czarna dziura, o której mowa, ma masę równą 30 milionom Słońc. Pożerając pobliską materię, zasila niezwykle jasny i aktywny obszar w centrum galaktyki spiralnej. Ten obszar, znany jako aktywne jądro galaktyczne (AGN), świeci we wszystkich rodzajach światła i wyrzuca w przestrzeń potężne strumienie (dżety) promieniowania i materii.

AGN to naprawdę fascynujące i intensywne rejony, kluczowe cele obserwacji zarówno dla XMM-Newton, jak i XRISM. Wiatry materii wokół tej czarnej dziury wydają się powstawać, gdy splątane pole magnetyczne AGN nagle się "rozplątuje". To podobnie jak błyski Słońca, ale w skali niewyobrażalnie większej - tłumaczy współautor odkrycia, Matteo Guainazzi z projektu XRISM w ESA. 

Strumienie materii z tej czarnej dziury przypominają duże słoneczne wybuchy znane jako koronalne wyrzuty masy, które powstają, gdy Słońce wyrzuca strumienie przegrzanej materii w przestrzeń. W ten sposób badanie pokazuje, że supermasywne czarne dziury czasami zachowują się nieco jak nasza własna gwiazda, co sprawia, że te tajemnicze obiekty wydają się nieco mniej obce.

Aktywne jądra galaktyczne odgrywają dużą rolę w ewolucji ich galaktyk macierzystych na przestrzeni czasu oraz w procesie powstawania nowych gwiazd. Lepsze poznanie magnetyzmu AGN i sposobu, w jaki powstają takie wyrzuty masy jest kluczowe dla zrozumienia historii galaktyk w całym Wszechświecie - podkreśla współautorka pracy, stypendystka ESA, Camille Diez.

XMM-Newton to pionierski instrument do badań gorącego i ekstremalnego Wszechświata, który działa od ponad 25 lat, podczas gdy XRISM od momentu startu we wrześniu 2023 roku pracuje nad odpowiedzią na kluczowe pytania dotyczące sposobu, w jaki materia i energia przemieszczają się w kosmosie. 

Oba rentgenowskie teleskopy kosmiczne współpracowały przy tych konkretnych obserwacjach, by lepiej zarejestrować i zrozumieć to unikatowe zdarzenie. XMM-Newton śledził ewolucję początkowego błysku za pomocą swojego Monitora Optycznego oraz oceniał zakres prędkości strumieni materii przy pomocy Europejskiej Kamery Obrazowania Fotonów (EPIC). XRISM zaobserwował błysk i wiatr materii z pomocą instrumentu Resolve, badając także prędkość, strukturę strumieni materii oraz sposób ich wyrzutu w przestrzeń.

• Bądź na bieżąco! Wejdź na stronę główną RMF24.pl

Każdego roku Environmental Working Group (EWG), amerykańska organizacja non-profit zajmująca się ochroną zdrowia środowiskowego, analizuje tysiące próbek owoców i warzyw, by sprawdzić, ile pestycydów znajduje się na talerzach. Przewodnik opublikowany w grudniu 2025 roku opiera się na badaniach 53 692 próbek 47 rodzajów owoców i warzyw, testowanych przez Departament Rolnictwa USA (USDA). Co istotne, próbki były myte i przygotowywane tak, jak robią to konsumenci w domu - mimo to wykryto aż 265 różnych pestycydów.

Niemal 60 proc. próbek z listy "Czysta piętnastka" (Clean Fifteen) nie zawierało żadnych wykrywalnych pozostałości pestycydów. W tej grupie znalazły się m.in. awokado, papaja, ananas, cebula, słodka kukurydza, a także debiutujące w tym roku kalafior i banany.

Lista "Czysta piętnastka" EWG 2025:

• Ananas
• Słodka kukurydza (świeża i mrożona)
• Awokado
• Papaja
• Cebula
• Słodki groszek (mrożony)
• Szparagi
• Kapusta
• Arbuz
• Kalafior
• Banany
• Mango
• Marchew
• Grzyby
• Kiwi

Po drugiej stronie rankingu EWG znajduje się "Brudna dwunastka" (Dirty Dozen) - czyli 12 owoców i warzyw najbardziej zanieczyszczonych pestycydami. Aż 95 proc. próbek z tej listy zawierało ślady pestycydów, a niektóre, jak jeżyny czy ziemniaki, dołączyły do zestawienia po raz pierwszy na podstawie najnowszych danych USDA.

Niepokojące informacje dotyczą także ziemniaków - w prawie 90 proc. próbek wykryto chlorpropham, środek zapobiegający kiełkowaniu, który został zakazany w Unii Europejskiej z powodu zagrożeń dla zdrowia.

Lista "Brudna dwunastka" EWG 2025:

• Szpinak
• Truskawki
• Jarmuż, boćwina i gorczyca
• Winogrona
• Brzoskwinie
• Wiśnie
• Nektarynki
• Gruszki
• Jabłka
• Jeżyny
• Borówki
• Ziemniaki

Jak podkreślają eksperci, nie musisz rezygnować z owoców i warzyw. Dieta bogata w te produkty jest kluczowa dla zdrowia. Oto kilka rad, jak ograniczyć narażenie na pestycydy:

• Kupuj produkty z listy "Brudnej Dwunastki" w wersji organicznej lub wybieraj mrożonki.
• Dokładnie myj owoce i warzywa przed spożyciem - choć nie usuwa to wszystkich pestycydów, znacząco zmniejsza ich ilość.
• Różnicuj dietę - unikaj spożywania dużych ilości jednego rodzaju warzywa lub owocu.

Problem dotyczy w pewnym stopniu wszystkich roślinożerców - większość roślin nie potrzebuje soli i często zawiera jej jedynie śladowe ilości. Jest to szczególnie wyraźne w przypadku bardzo dużych zwierząt roślinożernych: słoni, nosorożców czy żyraf. 

Wcześniejsze badania sugerowały, że niedobór sodu wzrasta wraz z wielkością ciała. Korzystając z zupełnie innej metodologii, autorzy najnowszej pracy to potwierdzają. 

W Afryce dostępność sodu w roślinach różni się nawet tysiąckrotnie - mówi główny autor badania, Andrew Abraham z City University of New York. Oznacza to, że w wielu rejonach duzi roślinożercy po prostu nie mogą dostarczyć sobie wystarczającej ilości soli w diecie - dodaje.

Autorzy pracy połączyli swoje mapy sodu w roślinach o wysokiej rozdzielczości z bazami danych dotyczącymi odchodów zwierząt oraz pomiarami ich gęstości. Odchody mogą dostarczyć naukowcom wielu informacji o zwierzętach, w tym czy otrzymują wystarczającą ilość soli. Powiązali obszary z ograniczoną dostępnością soli z niższą liczbą większych roślinożerców. 

Nie chodzi jednak tylko o zdolność do przetrwania. Ograniczenie dostępu do soli wyjaśnia kilka interesujących zachowań dzikich zwierząt. 

W Kenii słonie wchodzą do jaskiń, aby spożywać skały bogate w sód. W lasach deszczowych Konga kopią w korytach rzek w poszukiwaniu soli. Goryle są znane z walk o najbardziej słone pokarmy, podczas gdy nosorożce, gnu i zebry często gromadzą się przy solniskach od pustyni Kalahari po Maasai Mara - podkreśla Abraham. 

To badanie oferuje również nowe wyjaśnienie "zaginionych" megaroślinożerców. Afryka Zachodnia to bardzo obfity region, ale zbyt wielu megaroślinożerców tam nie ma. Uważamy, że brak sodu, prawdopodobnie w połączeniu z innymi czynnikami, takimi jak nadmierne polowania i nieurodzajne gleby, odgrywa ważną rolę w ograniczaniu ich liczebności - dodaje współautor pracy, prof. Chris Doughty z NAU. 

Badania te rodzą szereg obaw dotyczących ochrony przyrody. Wiele obszarów chronionych znajduje się w środowiskach o niskiej zawartości sodu, z kolei ludzie stworzyli sztuczne ogniska sodu poprzez różne działania, takie jak pompowanie wód z odwiertów czy transport soli drogami. 

Jeśli zwierzęta nie mogą zdobyć wystarczającej ilości sodu w swoich naturalnych siedliskach, mogą wchodzić w konflikty z ludźmi w swojej pogoni za zaspokojeniem tej potrzeby - mówi Abraham.

• Krótki sen (mniej niż 6 godzin) powoduje, że organizm produkuje hormony stresu, podnosi ciśnienie i zwiększa stan zapalny.
• Za dużo snu (powyżej 9 godzin) może zwiększać ryzyko chorób serca, otyłości i cukrzycy.
• Próby "odrobienia" snu w weekendy i nieregularny rytm snu są równie szkodliwe co chroniczne niedosypianie.
• Krótkie drzemki do 30 minut mogą być korzystne dla serca i ciśnienia.
• Jak zadbać o prawidłowy sen? Przeczytasz w artykule poniżej.
• Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej RMF24.pl

Współczesny styl życia sprzyja chronicznemu niedosypianiu. Praca zmianowa, nadmiar obowiązków, stres i nieustanny kontakt z elektroniką sprawiają, że coraz więcej osób śpi mniej niż sześć godzin na dobę. Tymczasem, jak ostrzega prof. Piotr Jankowski z Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, takie zaniedbanie może mieć poważne skutki.

Układ sercowo-naczyniowy nie regeneruje się magicznie - on potrzebuje konkretnego warunku: snu o odpowiedniej długości i rytmie. Kiedy śpimy za krótko, organizm działa w trybie przetrwania, produkując hormony stresu, podnosząc ciśnienie i nasilając stan zapalny. To prosta droga do rozwoju chorób serca - wyjaśnia ekspert.

Już kilka nieprzespanych nocy może prowadzić do wzrostu poziomu związków prozapalnych, które bezpośrednio zwiększają ryzyko zawału serca czy udaru mózgu. Co ważne, te zmiany mogą dotyczyć nawet młodych, zdrowych osób, które wcześniej nie miały problemów z sercem.

Nie tylko niedobór, ale również nadmiar snu może być szkodliwy. Spanie dłużej niż dziewięć godzin na dobę zaburza naturalne procesy regeneracyjne organizmu i - jak pokazują dane Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego - może zwiększać ryzyko chorób serca nawet o 12 procent.

Organizm przyzwyczajony do nadmiaru snu staje się bardziej podatny na zmęczenie, wzrasta ryzyko otyłości, cukrzycy oraz przewlekłych stanów zapalnych, które dodatkowo obciążają układ krążenia.

Wielu Polaków próbuje "nadrobić" brak snu w weekendy, co niestety nie przynosi oczekiwanych korzyści. Nieregularność snu, czyli codzienne zasypianie i budzenie się o różnych porach, może być równie szkodliwa jak chroniczne niedosypianie. Brak stałego rytmu dobowego uniemożliwia pełną regenerację organizmu.

Sen nie jest tylko sumą godzin - to harmonijne zgranie biologicznych rytmów, które pozwalają organizmowi odbudować siły i chronić serce. Wystarczy rozchwiany harmonogram, np. odsypianie weekendów, praca zmianowa, ciągłe przesuwanie pory snu, by serce zaczęło ponosić koszty - podkreśla prof. Jankowski.

Eksperci zwracają uwagę, że krótkie drzemki w ciągu dnia mogą przynieść realne korzyści zdrowotne.

Krótkie, dobrze zaplanowane drzemki, trwające do 30 minut, mogą przynieść prawdziwe korzyści zdrowotne: obniżają ciśnienie krwi i poprawiają krążenie, a także działają odprężająco na układ nerwowy. Drzemka to szybka regeneracja, ale tylko wtedy, gdy nie trwa zbyt długo. Zaleganie na kanapie przez ponad 40 minut może zaburzyć rytm dobowy i utrudnić zasypianie nocą - tłumaczy kardiolog.

Z raportu "Czy Polacy znają przepis na dobre życie?" wynika, że aż 47 procent osób po przebytym incydencie sercowo-naczyniowym śpi mniej niż sześć godzin na dobę. To alarmujący sygnał, który pokazuje, jak ważna jest edukacja na temat roli snu w profilaktyce i leczeniu chorób serca.

Eksperci kampanii "Przepis na dobre życie" przygotowali zestaw praktycznych zaleceń, które mogą pomóc w poprawie jakości snu i ochronie serca:

• Regularność: Zasypiaj i wstawaj o tych samych porach, także w weekendy.
• Wyciszenie przed snem: Na 1-2 godziny przed pójściem spać ogranicz korzystanie z urządzeń elektronicznych i zadbaj o spokojną atmosferę.
• Warunki w sypialni: Zapewnij sobie ciszę, brak światła i odpowiednią temperaturę (około 18-20 st. C).
• Aktywność fizyczna: Ruch w ciągu dnia sprzyja lepszemu snu, ale unikaj intensywnych ćwiczeń tuż przed pójściem do łóżka.
• Ostatni posiłek: Zjedz kolację 2-3 godziny przed snem, unikaj jedzenia tuż przed położeniem się do łóżka.

• Więcej ciekawych informacji z Polski i ze świata znajdziesz na stronie głównej RMF24.pl

Mark Matney, planetolog związany z amerykańską agencją kosmiczną, przedstawił hipotezę, według której Gwiazda Betlejemska mogła być kometą, która znalazła się na niezwykle bliskim kursie względem Ziemi. Co więcej, według naukowca, trajektoria tego ciała niebieskiego mogła sprawiać wrażenie, że obiekt pozostaje nieruchomy na niebie, co doskonale wpisuje się w biblijne opisy.

Matney swoją teorię opublikował na początku grudnia w "Journal of the British Astronomical Association". W artykule odwołuje się do chińskich kronik, które odnotowały pojawienie się jasnej komety wiosną 5 r. p.n.e. Obiekt ten miał być widoczny przez około 70 dni, co pokrywa się z okresem, w którym według historyków mogły mieć miejsce narodziny Jezusa. Zazwyczaj odnotowują oni datę urodzenia Jezusa między 6 a 5 rokiem p.n.e., gdyż według nich Herod Wielki zmarł nie wcześniej niż pod koniec 5 r. p.n.e.

W swoim badaniu Matney zastosował innowacyjne techniki numeryczne, które pozwoliły mu prześledzić możliwą trajektorię komety. Według jego wyliczeń, ciało niebieskie mogło zbliżyć się do Ziemi na odległość od 380 do 400 tysięcy kilometrów, czyli mniej więcej tyle, ile dzieli nas od Księżyca. Tak bliskie przejście sprawiłoby, że z perspektywy obserwatorów na powierzchni planety kometa mogłaby wydawać się niemal nieruchoma na niebie - zjawisko to określane jest mianem czasowego ruchu geostacjonarnego.

To właśnie ta cecha, zdaniem Matneya, tłumaczyłaby opis z Ewangelii, według którego Gwiazda Betlejemska "wyprzedzała" Mędrców, a następnie zatrzymała się nad miejscem narodzin Jezusa. Takie zachowanie nie pasuje do większości znanych zjawisk astronomicznych, ale byłoby możliwe w przypadku komety przelatującej bardzo blisko Ziemi.

Naukowiec przywołuje tutaj przykład komety Siding Spring, która w 2014 roku przeleciała w odległości zaledwie 141 tysięcy kilometrów od Marsa - to mniej niż jedna trzecia dystansu między Ziemią a Księżycem. Chociaż tego typu bliskie spotkania są niezwykle rzadkie, nie są niemożliwe. Matney podkreśla, że jego celem nie była jednoznaczna identyfikacja Gwiazdy Betlejemskiej, lecz wskazanie, że istnieje wiarygodny scenariusz astronomiczny, który odpowiadałby opisom zawartym w tekstach biblijnych.

Tajemnica Gwiazdy Betlejemskiej od dawna rozpala wyobraźnię badaczy. Jak donosi brytyjski dziennik "Times", do tej pory naukowcy przedstawili co najmniej 400 różnych hipotez dotyczących pochodzenia tego zjawiska. Wśród nich znalazły się m.in. koniunkcja Jowisza i Saturna, którą popierał słynny astronom Johannes Kepler, czy też wybuch supernowej. Dla wielu ludzi Gwiazda Betlejemska pozostaje jednak przede wszystkim symbolem lub cudem, a nie wydarzeniem, które można wyjaśnić naukowo.

• Na atolu Palmyra na Pacyfiku wypuszczono na wolność łowczyki cynamonowe - gatunek ptaka wymarły na wolności w 1988 roku.
• Projekt prowadzony przez międzynarodowy zespół biologów ma na celu odbudowę populacji i docelowy powrót ptaków na wyspę Guam.
• Warunkiem powrotu gatunku na wyspę Guam jest m.in. wytępienie inwazyjnych węży, które zagrażają ptakom.
• Zajrzyj na stronę główną RMF24.pl - znajdziesz tam więcej informacji ze świata nauki (i nie tylko!).

Łowczyk cynamonowy (Todiramphus cinnamominus), który na wyspie Guam występował do 1988 roku, został przywrócony środowisku naturalnemu za sprawą prowadzonej od 2024 r. akcji hodowli tego ptaka na atolu Palmyra. Stamtąd okazy tego endemicznego ptaka mają w niedługiej przyszłości powrócić na Guam, do jego środowiska naturalnego.

Jak przekazali lokalnym mediom biolodzy, w trakcie projektu na atolu Palmyra umieszczono cztery samice i pięć samców, które zostały przetransportowane tam z amerykańskiego stanu Kansas. Atol wybrano ze względu na fakt, że nie zamieszkują go gatunki zwierząt groźne dla łowczyków cynamonowych, określanych jako "siheki" w języku ludności wyspy Guam.

Przez najbliższych kilka lat biolodzy z Londyńskiego Towarzystwa Zoologicznego, wspierani przez amerykański Urząd ds. Ryb i Dzikich Zwierząt, czyli agencję federalną USA ds. ochrony przyrody, będą sukcesywnie wypuszczać okazy łowczyka cynamonowego na Palmyrze.

Brytyjski naukowiec Martin Kastner sprecyzował w rozmowie z guamskimi mediami, że w tym roku potwierdzono, iż wypuszczone na Palmyrze ptaki złożyły pierwsze na wolności jaja. Przypomniał, że nastąpiło to po ponad 37-letniej przerwie. Dodał, że projekt przewiduje coroczne wypuszczanie na wolność kilku ptaków po to, aby docelowo zadomowiło się tam 10 par lęgowych.

Naukowcom w realizacji projektu pomagają nadajniki radiowe umieszczane na nogach łowczyków cynamonowych, aby ustalić miejsce lokowania gniazd przez ptaki.

Według badaczy dotychczasowe obserwacje zachowań ptaków dowodzą, że po przybyciu na Palmyrę szybko przystosowują się do otoczenia. Przejawem tego jest m.in. poszukiwanie jedzenia, instynktowne czyszczenie piór po pierwszym deszczu, a także skuteczne polowanie na pająki, gekony oraz kraby.

Warunkiem przywrócenia ptaka na wyspę Guam, położoną w zachodniej części Pacyfiku, ma być najpierw potwierdzenie, że gatunek ten samodzielnie sobie radzi w naturze na Palmyrze. Poza tym konieczne będzie też wytępienie zagrażającego "sihekom" węży nadrzewnych z gatunku Mangrowca brunatnego (Boiga irregularis).

Ten inwazyjny wąż pojawił się przypadkowo na wyspie Guam po II wojnie światowej, przybywając wraz z jednym z transportów morskich. W kolejnych dekadach gady niszczyły gatunek łowczyka cynamonowego, wyjadając jaja z gniazd.